Trigliserit nedir?

Trigliserit nedir? Trigliserit, kanda bulunan bir yağ türüdür. Kanda başlıca iki tür lipid (kan yağı) bulunur: trigliserit ve kolesterol. Hiperlipidemi, kanda yağ düzeylerinin yüksekliğini ifade eden tıbbi bir terimdir. Genelde “yüksek kolesterol” olarak bilinse de gerçekte hem kolesterol hem de trigliserit artışları yüksek kan yağları anlamına gelir. Kolesterol, “lipoprotein” denen proteinlere bağlanarak kanda dolaşan bir yağ ürünüdür. Hücre sağlığı ve birçok vücut işlevi için karaciğerde üretilir. Yumurta, kırmızı et, sakatat, kremâ ve yağlı peynir gibi yiyecekler de yüksek kolesterol içerir. Hücre sağlığı için belirli miktarda kolesterol gereklidir; ancak alım belli bir düzeyi aştığında sağlık sorunları başlar. Kolesterolü yüksek olan kişiler; kolesterolü normal olanlara kıyasla kardiyovasküler hastalık, inme ve diğer sağlık sorunları açısından daha yüksek riske sahiptir. Kolesterol ne kadar yüksekse bu sorunların görülme riski o kadar artar. Yemek yediğimizde, vücut hemen kullanılmayan kalorileri trigliseride dönüştürür. Enerji depolama biçimlerinden biri olan trigliseritler yağ hücrelerinde depolanır. Özellikle öğün aralarında ve uzun açlıkta bazı hormonlarca kana salınır ve dokuların enerji gereksinimini karşılar. Trigliseritler kanda belli bir düzeye kadar normaldir; ancak yükseldiğinde çeşitli sağlık sorunlarına yol açabilir. Çalışmalara göre Türkiye’de her 10 yetişkinden 3’ünde trigliserit yüksektir. Optimal trigliserit düzeyi ne olmalı? Standart lipid testinde (kan yağları) total kolesterol, LDL kolesterol (kötü), HDL kolesterol (iyi) ve trigliserit ölçülür. İdeal trigliserit düzeyi 150 mg/dL’nin (1,7 mmol/L) altındadır. 150–200 mg/dL (2,28 mmol/L) sınırda yüksek kabul edilir, 200–500 mg/dL (5,7 mmol/L) yüksek, üzeri ise çok yüksektir. Çok yüksek trigliserit acil tedavi gerektirir. Genel olarak total kolesterolün 200 mg/dL (2,28 mmol/L) üzerinde olması yüksek kabul edilir. Ancak güvenli/ hedef değerler kişinin öyküsü ve güncel sağlık durumuna göre değişebilir; değerlendirme takip eden hekimce yapılır. Kan yağları genellikle 8–12 saatlik açlık sonrası bakılır. Bazı özel durumlarda tokluk ölçümü de hekimin yönlendirmesiyle değerlendirilebilir. Hafif hatta orta artışlar çoğunlukla belirti vermez; ancak uzun süre yüksek kalırsa ciddi sorunlara yol açabilir. Yüksek trigliserit belirtileri: • Deride “ksantom” denilen küçük yağ birikimleri • Yağlı karaciğere bağlı karın ağrısı • Uzun vadede göğüs ağrısı, nefes darlığı, çarpıntı • Uyuşma, sersemlik, güçsüzlük, baş dönmesi, bulanık görme • Baş ağrısı; daha seyrek olarak beyni besleyen damarların daralmasına bağlı bilinç bulanıklığı ve bayılma • Çok yüksek trigliserit, pankreatite (pankreas iltihabı) yol açabilir; karın ağrısı, ateş, bulantı, kusma ve iştahsızlık görülebilir. Bu durum hastane yatışı ve tedavi gerektiren acildir. Yüksek trigliserit hangi hastalıklara yol açar? Yüksek LDL (kötü kolesterol) kardiyovasküler hastalıkların başlıca nedenidir. Ancak trigliseridi yüksek olanlarda da kardiyovasküler hastalık riski normal olanlara göre artar. Trigliserit yüksekliğinde, damar duvarlarında yağ birikimleri oluşur ve plaklar gelişir. Zamanla büyüyen plaklar, damar daralması ve tıkanmasına neden olur. Yüksek trigliserit riski artırır: • Koroner kalp hastalığına bağlı kalp krizi • Serebrovasküler hastalık (beyin damar tıkanıklığı) sonucu inme • Kollar ve bacakları besleyen arterlerde tıkanma (periferik arter hastalığı) Riskte artışa yol açan pek çok başka etken vardır: yaş, erken yaşta (50–60’dan önce) ailede KKH, erkek cinsiyet, sigara, hipertansiyon, fazla kilo, diyabet, stres, eşlik eden hastalıklar ve ilaçlar. Bireysel risk hekimce değerlendirilir; hedefler belirlenir ve korunma/tedavi/takip planı yapılır. Yüksek trigliserit, deride ksantomlara yol açabilir. Yüksek trigliserit, yağlı karaciğer ve dalak büyümesine neden olabilir. Karaciğer yağlanması %10–20 oranında hepatite ilerleyebilir. Bu durum siroz ve karaciğer kanseri riskini artırır. Çok yüksek trigliserit pankreatite neden olabilir. Pankreas iltihabı yaşamı tehdit eden bir acildir. Yüksek trigliseritin nedenleri nelerdir? • Hayvansal yağların aşırı tüketimi • Yüksek karbonhidratlı gıdaların aşırı tüketimi • Harcanandan fazla kalori almak trigliseridi yükseltebilir Diğer etkenler: • Hareketsizlik • Kilo artışı • İnsülin direnci, kontrolsüz diyabet, hormonal bozukluklar (hipotiroidi, Cushing), böbrek yetmezliği • Alkol • Bazı ilaçlar Bazı vakalarda genetik faktörler rol oynar. Trigliserit nasıl düşürülür? İki temel yaklaşım: yaşam tarzı değişikliği ve ilaç tedavisi. Yaşam tarzı değişiklikleri Sağlıklı yaşam önlemleri her trigliserit düzeyinde uygulanmalıdır. Tıbbi beslenme tedavisi, egzersiz ve kilo kaybı temeldir. Trigliseridi düşürmek için dikkat edilmesi gerekenler: • Basit şeker içeren ve yüksek glisemik indeksli karbonhidratlar (ekmek, hamur işleri, meyve suları, tatlılar) • Kırmızı et, tereyağı, kızartmalar gibi çeşitli hayvansal yağlar ve doymuş yağlar • Yağlı süt ürünlerini azaltmak ve kalori kısıtlaması yapmak Ek olarak: • Haftada 1–2 porsiyon yağlı balık tüketimi • Alkolün kısıtlanması/tercihen bırakılması • Fazla kilonun verilmesi • Düzenli egzersiz — özellikle tempolu yürüyüş gibi aerobik aktiviteler — trigliseridi etkili biçimde düşürür Tedavi, hastanın risk durumuna ve trigliserit düzeyine göre hekim tarafından düzenlenir. İlaç tedavisi: Birçok lipid düşürücü tedavi, LDL kolesterol ve trigliseritleri azaltmayı hedefler. Her yükseklikte ilaç gerekmeyebilir. Başlama kararı hekimce; yaş, aile öyküsü ve eşlik eden durumlara göre verilir. Omega‑3 balık yağı içeren ürünler trigliseridi düşürmede kullanılabilir. İlaç başlansa bile sağlıklı beslenme ve egzersiz asla bırakılmamalıdır. Yüksek trigliserit saptanıp tedavi planlandığında, kan yağları belli aralıklarla yeniden ölçülür; başlangıçta 6–8 hafta uygundur. Tüm tedaviler hekim gözetiminde yürütülmelidir. Kan yağları testleri ne sıklıkla yapılmalı? Kan yağları: • 18–20 yaşından itibaren 5 yılda bir • 40 yaş üzeri erkeklerde ve 50 yaş üzeri veya menopoz sonrası kadınlarda 2 yılda bir Risk faktörlerine göre taramaya daha erken yaşta başlamak ve daha kısa aralıklarla yapmak uygun olabilir; planlamayı takip eden hekim yapar. Taramada total kolesterol, trigliserit, HDL ve LDL kolesterol yer almalıdır.